15.พระอัญญาโกณฑัญญะ

พระอัญญาโกณฑัญญะ

            พระมหาเถระรูปหนึ่ง  เป็นปฐมสาวกคือผู้บรรลุธรรมตามพระพุทธเจ้าเป็นคนแรก เป็นพระภิกษุองค์แรกในพระพุทธศาสนา เป็นสังฆรัตนะองค์แรก ทำให้รัตนะครบ ๓ บริบูรณ์ ที่เรียกว่า “รัตนตรัย”

ท่านมีชื่อเดิมตามโคตรว่า  โกณฑัญญะ เป็นบุตรของพราหมณมหาศาลในหมู่บ้านพราหมณ์ชื่อโทณวัตถุ  ใกล้กรุงกบิลพัสดุ์  เกิดก่อนพระพุทธเจ้า  ได้เรียนจบไตรเพท  ชำนาญในการทำนายลักษณะ  เมื่อพระเจ้าสุทโธทนะเชิญพราหมณ์ ๑๐๘ ไปรับพระราชทานเลี้ยงในวันขนานพระนามพระราชกุมาร คือพระพุทธเจ้า ท่านเป็นคนหนึ่งในจำนวนพราหมณ์เหล่านั้น  และเมื่อคัดเลือกพราหมณ์เพื่อทำนายลักษณะ ๘ คน ท่านก็ได้รับคัดเลือกคนหนึ่ง และเป็นพราหมณ์หนุ่มกว่าทุกคน  ท่านคนเดียวเท่านั้นที่ทำนายยืนยันเป็นอย่างเดียวว่า พระราชกุมารจักเป็นพระพุทธเจ้า 

จากนั้นมาท่านก็คอยฟังข่าวการเสด็จออกมหาภิเนษกรมณ์ของพระราชกุมารอยู่ตลอดเวลา  เมื่อทราบข่าวว่าพระมหาบุรุษเสด็จออกบรรพชาแล้ว ท่านได้ไปชวนบุตรของพราหมณ์อีก ๗ คนให้ออกบวชตามพระมหาบุรุษ  แต่ที่ยินดีออกบวชตามมีเพียง ๔ คน  คือ วัปปะ  ภัททิยะ  มหานามะ  และ อัสสชิ  โดยมีท่านโกณฑัญญะเป็นหัวหน้า  คณะของนักบวชทั้ง ๕ นี้คือที่รู้จักกันว่า ปัญจวัคคีย์

                ครั้นพระพุทธองค์ได้ตรัสรู้พระอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณแล้ว เสด็จไปโปรดปัญจวัคคีย์ที่ป่าอิสิปตนมิคทายวัน แขวงเมืองพาราณสี  ทรงแสดง ธัมมจักกัปปวัตตนสูตร โปรด  ท่านโกณฑัญญะกับพรหม ๑๘ โกฏิได้บรรลุโสดาปัตติผล 

เนื่องจากท่านโกณฑัญญะเป็นคนแรกที่เข้าถึงพระธรรมของพระองค์  พระพุทธองค์จึงได้ทรงเปล่งพระอุทานว่า 

อญฺญาสิ  วต  โภ  โกณฺฑญฺโญ  อญฺญาสิ  วต  โภ  โกณฺฑญฺโญ   (โกณฑัญญะได้รู้แล้วหนอ  โกณฑัญญะได้รู้แล้วหนอ)  ดังนี้ 

ตั้งแต่นั้นมาท่านจึงได้นามเพิ่มขึ้นว่า  อัญญาโกณฑัญญะ

                เมื่อพระพุทธองค์ได้ทรงแสดง อนัตตลักขณสูตร ในเวลา ๕ วันต่อมา ท่านก็ได้สำเร็จเป็นพระอรหันต์

บุพกรรมในอดีตชาติ

           

            นับแต่กัปนี้ไปย้อนหลังไปอีก ๙๑ กัป พระผู้มีพระภาคพระนามว่าวิปัสสีเสด็จอุบัติขึ้นในโลก 

                ในกาลนั้น มีกุฎุมพีสองพี่น้อง คนพี่ชื่อ มหากาล  คนน้องชื่อ จุลกาล ทำนาข้าวสาลีไว้เป็นอันมาก

                อยู่มาวันหนึ่ง จุลกาลไปนาข้าวสาลี ฉีกข้าวสาลีกำลังท้องต้นหนึ่งแล้วชิมดู ได้มีรสอร่อยมาก  เขาปรารถนาจะถวายสาลีคัพภทานแด่พระสงฆ์มีพระพุทธเจ้าเป็นประมุข   จึงเข้าไปหาพี่ชายแล้วพูดว่า  พี่ ฉันจะฉีกข้าวสาลีกำลังท้อง ต้มให้เป็นของควรแก่พระพุทธเจ้าทั้งหลายแล้วถวายทาน  พี่ชายกล่าวว่า เจ้าพูดอะไร อันการฉีกข้าวสาลีกำลังท้องทำทานไม่เคยมีแล้วในอดีต จักไม่มีในอนาคต เจ้าอย่าทำข้าวกล้าให้เสียหายเลย  เขาอ้อนวอนแล้วๆ เล่าๆ พี่ชายจึงพูดว่า ถ้ากระนั้น เจ้าต้องปันนาเป็น ๒ ส่วน อย่าแตะต้องส่วนของเรา จงทำสิ่งที่เจ้าปรารถนาในนาอันเป็นส่วนของตน  เขารับว่า ดีแล้ว แบ่งนากันแล้ว  ได้ขอแรงชาวบ้านให้ช่วยฉีกข้าวสาลีท้อง เคี่ยวเป็นน้ำนมจนข้น ปรุงด้วยเนยใส น้ำผึ้ง และน้ำตาลกรวด  (1) ถวายทานแก่ภิกษุสงฆ์มีพระพุทธเจ้าเป็นประมุข  ในกาลเสร็จภัตกิจกราบทูลว่า  ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ทานอันเลิศของข้าพระองค์นี้จงเป็นไปเพื่อความแทงตลอดธรรมอันเลิศก่อนกว่าสาวกทั้งปวง  พระศาสดาตรัสว่า จงเป็นอย่างนั้นเถิด แล้วได้ทรงทำอนุโมทนา 

เขาไปนา ตรวจดูอยู่เห็นนาแน่นหนาด้วยรวงข้าวสาลีเหมือนเขามัดไว้เป็นช่อๆ ในนาทั้งสิ้น ก็เกิดปีติ คิดว่า เป็นลาภของเราหนอ  (2) ถึงหน้าข้าวเม่าได้ถวายทานเลิศด้วยข้าวเม่า  (3) ได้ถวายทานอันเนื่องด้วยข้าวกล้าอย่างเลิศพร้อมกับชาวบ้านทั้งหลาย  (4) หน้าเกี่ยวได้ถวายทานอันเลิศในการเกี่ยว  (5) คราวทำคะเน็ดได้ถวายทานอันเลิศในการคะเน็ด  (6)ในคราวมัดฟ่อนเป็นต้นก็ได้ถวายทานอันเลิศในการมัดฟ่อน  (7) ถวายทานอันเลิศในคราวขนเข้าลาน  (8) ถวายทานอันเลิศในคราวนวด  (9) ถวายทานอันเลิศในคราวขนขึ้นฉาง 

เขาได้ถวายทานอันเลิศรวม ๙ ครั้ง ในฤดูการทำนาครั้งหนึ่ง ด้วยประการอย่างนี้

ข้าวที่เขาแบ่งเอาไปถวายทานได้กลับเต็มดังเดิมทุกๆ ครั้งไป  ข้าวกล้าได้งอกงามสมบูรณ์ขึ้นยิ่งกว่าเดิม 

ส่วนกุฎุมพีผู้พี่นั้นหมดฤดูทำนาแล้วจึงถวายทาน  ทั้งสองคนนั้น ผู้น้องก็คือท่านพระอัญญาโกณฑัญญะผู้เป็นปฐมสาวก  ส่วนผู้พี่ก็คือสุภัททปริพาชกผู้เป็นปัจฉิมสาวก

คนทำดี ความดีย่อมบำรุงรักษา  สมดังที่พระผู้มีพระภาคตรัสไว้ว่า

                                ธรรมแลย่อมรักษาผู้มีปกติประพฤติธรรม       

ธรรมที่ประพฤติดีแล้วย่อมนำสุขมาให้ 

นี้เป็นอานิสงส์ในธรรมที่เขาประพฤติดี 

ผู้ประพฤติธรรมเป็นปกติย่อมไม่ไปสู่ทุคติ

(ขุ. ชา. ๗๒/๒๙๐ ขุ. เถร.๒๑/๓๑๔.)

                ท่านพระอัญญาโกณฑัญญะปรารถนาเพื่อแทงตลอดธรรมอันเลิศก่อนเขา จึงได้ถวายทานอันเลิศ ๙ ครั้ง ในกาลแห่งพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระนามว่าวิปัสสี ด้วยประการอย่างนี้แล (คัมภีร์อปทาน, อรรถกถาธรรมบท ภาค ๑ เรื่องสัญชัย)

พระอรรถกถาจารย์กล่าวไว้ว่า  ในสมัยพระพุทธเจ้าทรงพระนามว่าปทุมุตตระ  ท่านพระอัญญาโกณฑัญญะเกิดในตระกูลคหบดีมหาศาล  ท่านเห็นภิกษุรูปหนึ่งได้รับยกย่องไว้ในตำแหน่งผู้เลิศกว่าภิกษุอื่นในฐานะผู้รัตตัญญู จึงได้ตั้งปณิธานปรารถนาที่จะได้เป็นเช่นนั้นบ้างในอนาคตกาล  ท่านได้รับพยากรณ์จากพระปทุมุตตรพุทธเจ้าว่าจักสำเร็จสมปรารถนา คือบรรลุธรรมเป็นคนแรกในพระศาสนาของพระพุทธเจ้าพระนามว่าโคดม  จึงได้บำเพ็ญกุศลมากอย่างและถวายมหาทานถึง ๗ วัน  เมื่อพระปทุมุตตรพุทธเจ้าเสด็จปรินิพพาน  ได้สร้างเรือนแก้วไว้ภายในพระเจดีย์บรรจุพระบรมสารีริกธาตุของพระพุทธเจ้าพระองค์นั้น

           

กิตติคุณและจริยาวัตร

            ท่านพระอัญญาโกณฑัญญะเป็นพระภิกษุรูปแรกที่ได้รับการอุปสมบทด้วยวิธีเอหิภิกขุอุปสัมปทา และเป็นพระอริยสงฆ์รูปแรกในพระพุทธศาสนา  ต่อมาพระผู้มีพระภาคได้ตรัสยกย่องท่านในตำแหน่งเอตทัคคะในท่ามกลางประชุมครั้งใหญ่ที่พระเชตวันว่า 

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย  บรรดาภิกษุสาวกของเราผู้รัตตัญญูรู้ราตรีนาน 

อัญญาโกณฑัญญะนี้เป็นเลิศ ดังนี้

และได้รับยกย่องว่าเป็นผู้เลิศกว่าภิกษุทั้งหลายในฐานะบรรลุธรรมเป็นรูปแรกด้วย

ท่านพิจารณาเห็นว่า หลานของท่านชื่อ ปุณณะ หากให้บวชแล้วก็จักเป็นธรรมกถึกเอก  จึงได้ให้บรรพชาแล้วนำมาอยู่ในสำนักของพระพุทธเจ้า (ดูประวัติพระปุณณะ มันตานีบุตร)

                ในคัมภีร์ เถรคาถา  มีคาถาภาษิตของท่านพระอัญญาโกณฑัญญะว่า ท่านได้กล่าวตักเตือนภิกษุให้ดำเนินชีวิตไปสู่ความหลุดพ้น โดยยกไตรลักษณ์ขึ้นแสดง

                ในกาลครั้งหนึ่ง  ท่านได้เทศน์สอนท้าวสักกะตามคำอาราธนาของท้าวสักกะเอง  ท้าวสักกะได้ประกาศความปีติยินดีต่อท่านเป็นอย่างมาก

                ครั้งหนึ่ง ท่านพระวังคีสะได้กล่าวสรรเสริญคุณความดีของท่านพระอัญญาโกณฑัญญะเฉพาะพระพักตร์พระผู้มีพระภาค เป็นคาถา  ๓  บท (ปรากฏในคัมภีร์สังยุตตนิกาย สคาถวรรค พระไตรปิฎกเล่ม ๑๕ ข้อ ๗๕๓) ความว่า

พุทฺธานุพุทฺโธ โส เถโร   โกณฺฑฺโ  ติพฺพนิกฺกโม

                             ลาภี  สุขวิหาราน          วิเวกาน  อภิณฺหโส.

พระโกณฑัญญะเถระนี้ เป็นผู้ตรัสรู้ตามพระพุทธองค์

เป็นผู้มีความเพียรเครื่องก้าวหน้าอย่างแรงกล้า

เป็นผู้ได้ธรรมเครื่องอยู่เป็นสุขทั้งหลาย

อันเกิดแต่วิเวกอยู่เนืองนิตย์

                    ย  สาวเกน  ปตฺตพฺพ    สตฺถุสาสนการินา

                             สพฺพสฺส  ต  อนุปฺปตฺต  อปฺปมตฺตสฺส  สิกฺขโต.

พระสาวกผู้ทำตามคำสอนของพระศาสดา

พึงบรรลุคุณอันใด

คุณอันนั้นทุกอย่าง อันพระโกณฑัญญะเถระนั้น

เป็นผู้ไม่ประมาทศึกษาอยู่ บรรลุแล้วโดยลำดับ

                   มหานุภาโว  เตวิชฺโช          เจโตปริยายโกวิโท

                             โกณฺฑฺโ  พุทฺธทายาโท   ปาเท  วนฺทติ  สตฺถุโน.

พระโกณฑัญญะเถระเป็นผู้มีอานุภาพมาก

เป็นผู้ได้ไตรวิชชา  ฉลาดในเจโตปริยญาณ

เป็นทายาทของพระพุทธองค์

ขอถวายอภิวาทพระยุคลบาทพระศาสดา

ไปอยู่ป่าหิมพานต์ และนิพพาน

ต่อมา ท่านได้ทูลขอพระพุทธานุญาตไปอยู่ป่าหิมพานต์ เพราะท่านชอบอยู่สงบ  เหตุผลอีกประการหนึ่งก็คือท่านเป็นพระสาวกที่มีอาวุโสกว่าภิกษุทุกรูป เวลาบิณฑบาตท่านจะต้องเดินนำ เพราะพระสาวกต้องไปตามลำดับพรรษา  เวลานั่งในที่พระพุทธเจ้าทรงแสดงธรรม  ท่านนั่งถัดจากพระอัครสาวกทั้งสอง  พระสาวกทั้งมวลนั่งล้อมท่าน  อีกทั้งพระอัครสาวกทั้งสองมีความเคารพในท่านมาก  ดังนั้น เพื่อความสะดวกแก่พระสงฆ์สาวกทั้งปวง ท่านจึงได้ทูลลาพระพุทธเจ้าไปอยู่ใกล้ฝั่งสระโบกขรณีฉัททันต์ในป่าหิมพานต์ดังกล่าว (บางแห่งว่าท่านไปอยู่ที่ฝั่งสระมันทากินี อันเป็นที่อยู่ของช้างฉัททันต์)  

ณ สถานที่นั้น พวกช้างในป่านั้นได้นำอาหารมาถวายและดูแลรักษาคุ้มครองท่าน  ท่านอยู่ที่นั่นเป็นเวลา ๑๒ ปี  เมื่อท่านทราบว่าท่านหมดอายุ จึงได้ไปทูลลาพระพุทธเจ้าเพื่อนิพพาน แล้วกลับไปที่สระฉัททันต์อีก  และได้นิพพาน  ณ  ที่นั้นในเวลาใกล้รุ่ง

                ในวันที่ท่านนิพพาน  ช้างเชือกหนึ่งถึงวาระปรนนิบัติท่าน  ไม่ทราบว่าท่านนิพพาน จึงได้จัดทำทุกอย่างเหมือนอย่างที่เคยปฏิบัติมา แต่ไม่เห็นพระเถระออกมา จึงใช้งวงเปิดประตูกระท่อม มองดูเห็นเถระนั่งนิ่ง  เอางวงลูบคลำตามร่างกาย ตรวจดูลมอัสสาสปัสสาสะ จึงรู้ว่าพระเถระนิพพานเสียแล้ว  ได้ร้องขึ้นด้วยเสียงอันดัง  ป่าหิมพานต์ทั้งสิ้นบันลือลั่นเป็นเสียงเดียวกัน  ช้าง ๘,๐๐๐ เชือกได้จัดพิธีทำศพของพระเถระอย่างเรียบร้อยดียิ่ง  เทวดาทั้งหมดจนถึงพรหมโลกได้เข้าร่วมในพิธีนี้ด้วย  พระภิกษุ ๕๐๐ รูปรวมทั้งพระอนุรุทธะก็ได้ไปสู่สถานที่พิธีนั้น  พระภิกษุทั้งหมดทำการสาธยาย  ส่วนพระอนุรุทธะแสดงธรรมตลอดคืน

เมื่อเสร็จพิธีแล้วได้นำอัฐิธาตุของท่านมาสู่เวฬุวันวิหาร น้อมถวายพระพุทธเจ้า  พระพุทธองค์ทรงบรรจุไว้ในพระเจดีย์ด้วยพระหัตถ์ของพระองค์เอง